Relacja z seminarium „Dialog międzykulturowy. Integracja migrantów i uchodźców w działaniach kulturalnych i społecznych”

Wzajemne poznawanie swoich kultur przez Polaków i obcokrajowców oraz wspólna praca i działania są kluczem do zrozumienia i przełamania stereotypów oraz włączania społecznego migrantów i uchodźców – to jeden z głównych wniosków seminarium „Dialog międzykulturowy. Integracja migrantów i uchodźców w działaniach kulturalnych i społecznych”, które 11 lipca 2019 roku odbyło się w Warszawie. Podczas wydarzenia uczestnicy mogli poznać unijne programy „Europa dla obywateli” i Kreatywna Europa – komponent Kultura oraz działalność organizacji zajmujących się tematem międzykulturowości.

Seminarium dotyczące budowania i wzmacniania dialogu międzykulturowego połączone z sesją warsztatową rozpoczęło się od prezentacji dwóch programów Unii Europejskiej – „Europy dla obywateli” oraz Kreatywnej Europy – komponentu Kultura, które umożliwiają realizację międzynarodowych projektów w obszarze dialogu międzykulturowego i aktywnego włączania migrantów i uchodźców. Prawie 100 uczestników z całej Polski, w tym przedstawiciele organizacji pozarządowych oraz prywatnych bądź samorządowych instytucji kultury, mogło poznać programy i ich ofertę w obszarze tematycznym wydarzenia.

– Wspólną wartością tych programów i ich priorytetem jest wspieranie działań kulturalnych i społecznych, promujących i przyczyniających się do budowania nie tylko dialogu międzykulturowego, lecz także różnorodności kulturowej – podkreśliły przedstawicielki Creative Europe Desk Polska oraz Punktu Kontaktowego „Europa dla obywateli” podczas otwarcia seminarium.

Tuż po prezentacji programów wspierających w Polsce i innych krajach Unii Europejskiej dialog międzykulturowy i włączanie społeczne migrantów i uchodźców głos zabrała reżyserka i animatorka kultury Alicja Borkowska, założycielka Fundacji Strefa WolnoSłowa – organizacji, która od wielu lat specjalizuje się w pracy z migrantami i uchodźcami, działaniach na rzecz dialogu międzykulturowego, międzypokoleniowego i integracji społecznej.

Przedstawiając dwa spośród wielu przedsięwzięć fundacji – „The City Ghettos of Today”, który otrzymał wsparcie programu „Europa dla obywateli” oraz „Beyond Theater” zrealizowany w ramach programu Kreatywna Europa – ich twórczyni zaznaczyła, że od samego początku miały one być ważne nie tylko dla obcokrajowców, którzy nie chcą ograniczać swojej aktywności wyłącznie do nauki języka polskiego, lecz także dla Polaków. – W Polsce brakowało miejsc i okazji, dzięki którym mielibyśmy szansę poznać obcokrajowców z całym bogactwem, które niosą ich kultury – zauważyła Alicja Borkowska. Zwróciła również uwagę na znaczenie wymiaru integracyjnego i edukacyjnego zaproponowanych przez fundację działań artystycznych na rzecz przybywających do Polski cudzoziemców – zarówno migrantów, jak i osób, które ubiegały się o azyl polityczny w Polsce. – Ta potrzeba i chęć ze strony Polaków do poznawania „Innych” była i jest do tej pory bardzo duża, co pozytywnie wpływało na odzew na nasze projekty – dodała i podkreśliła potrzebę realizacji podobnych przedsięwzięć. W działaniach na rzecz integracji uchodźców z polskim społeczeństwem Strefa WolnoSłowa koncentruje się na angażowaniu uchodźców i migrantów w działania związane m.in. z teatrem, literaturą i fotografią, które nastawione są na dialog międzykulturowy.

Dla Alicji Borkowskiej, jak sama opowiadała, najważniejszy był pomysł i chęć pomagania obcokrajowcom. – Myślę sobie zawsze, że to cud, że my to zrobiliśmy. To naprawdę było coś, co wymyśliliśmy jako ekipa aktywistów z różnych krajów, i zaangażowaliśmy do tego różne instytucje i organizacje, ale pomysł i chęć zorganizowania tego projektu wychodziły jak najbardziej od nas i od naszego lokalnego działania – opowiadała o „The City Ghettos of Today”, warsztatach skierowanych do społeczności lokalnej i migranckiej aż w siedmiu europejskich miastach: Paryżu, Warszawie, Helsinkach, Berlinie, Bolonii, Mediolanie i Antwerpii.

Głównym punktem seminarium, dzięki któremu uczestnicy wydarzenia mogli poznać wiele różnych sposobów integracji lokalnych społeczności z migrantami, był panel dyskusyjny „Jak budować dialog międzykulturowy poprzez działania kulturalne i społeczne”. W rozmowie, którą poprowadziła psycholożka międzykulturowa Elżbieta Kielak, wzięli udział: Sonia Ruszkowska z Muzeum Historii Żydów Polskich POLIN, w którym pracuje jako główna specjalistka ds. edukacji; Jarmiła Rybicka – socjolożka i aktywistka społeczna oraz założycielka Kuchni Konfliktu; Małgorzata Sójka – politolożka i dziennikarka, która obecnie jest specjalistką wielokulturową i trenerką antydyskryminacyjną w Centrum Wielokulturowym w Warszawie oraz pochodzący z Syrii Feras Daboul – mentor kulturowy w Centrum Pomocy Cudzoziemcom w Warszawie prowadzonym przez Fundację Ocalenie. Głos praktyków uzupełniała Aleksandra Winiarska – socjolożka i kulturoznawczyni w zakresie stosunków międzykulturowych, która jest adiunktem w Instytucie Stosowanych Nauk Społecznych Uniwersytetu Warszawskiego oraz pracownikiem Ośrodka Badań nad Migracjami UW.

– Programy, w ramach których tutaj jesteśmy, czyli „Europa dla obywateli” i Kreatywna Europa, to są te przestrzenie, gdzie warto rozmawiać o różnorodności i zastanawiać się, przygotowując projekty, jak budować dialog międzykulturowy, który ja rozumiem bardzo szeroko: nie tylko jako rozmowę o kulturach narodowych, ale także o różnych rozumieniach kultury – rozpoczęła dyskusję Elżbieta Kielak. Następnie poprosiła panelistów o przedstawienie ich najważniejszych działań na rzecz uchodźców i migrantów w Polsce.

Wśród działających w Warszawie organizacji i instytucji jedną z osób mających kontakt z przybyłymi do Polski uchodźcami, jest Feras Daboul z Centrum Pomocy Cudzoziemcom. Do Polski przybył w 2012 roku i od samego początku miał świadomość, że kluczowe jest – jak sam powiedział – „poznanie supermocy”, czyli języka polskiego. – Miałem tę przewagę, że wokół mnie było wiele osób, które mnie wspierało, i zacząłem współpracować z Fundacją Ocalenie. Dziś jako mentor międzykulturowy mogę być w tej roli, w której ktoś kiedyś był dla mnie. Pomagam cudzoziemcom, by mogli rozwijać się w Polsce – podkreślił Feras Daboul. Dodał, że jako mentor pomaga głównie osobom arabsko- bądź anglojęzycznym w rozwiązywaniu trudności z odnalezieniem się w Polsce. Niektóre sprawy są proste, tak jak kwestia dojazdu w dane miejsce, inne z kolei trudniejsze do rozwiązania i czasochłonne, jak na przykład przejście przez procedury związane z uzyskaniem polskiego obywatelstwa.

Sonia Ruszkowska, która w Muzeum Historii Żydów Polskich POLIN organizuje i tworzy programy edukacyjne, podkreśliła, że muzeum nie zajmuje się wyłącznie kulturą i historią polskich Żydów. – W naszej placówce działamy również na rzecz stworzenia takiego społeczeństwa, w którym różni ludzie czuliby się w Polsce dobrze, mimo że pochodzą z innych kultur – zaznaczyła. Oprócz warsztatów edukacyjnych przedstawiła także warsztaty antydyskryminacyjne i wielokulturowe dla różnych grup wiekowych, które są realizowane w POLIN. Podała też przykład polsko-ukraińskiego projektu „EDU-NET: EAST. Przez edukację nieformalną do nowych liderów”, dotyczącego kultury pamięci. Podkreślała, jak istotny jest kontakt bezpośredni, który daje możliwość poznania innej kultury i wyjścia poza stereotypy.

Kuchnia Konfliktu, którą przedstawiła Jarmiła Rybicka, to restauracja wegetariańska w centrum Warszawy, która oferuje uchodźcom i migrantom miejsca pracy. – Zatrudniamy osoby z doświadczeniem migracyjnym, które są w trudnej sytuacji życiowej. Zależy nam przede wszystkim na wsparciu tych osób, które niedawno wyszły z ośrodków detencyjnych, ośrodków dla uchodźców – powiedziała założycielka Kuchni Konfliktu, dodając, że brakuje wsparcia na rynku pracy dla osób z doświadczeniem uchodźczym czy migracyjnym. – Tymczasem nasz model integracji polega głównie na tym, żeby robić coś razem – dodała, przedstawiając główną ideę przedsięwzięcia. Dzięki Kuchni Konfliktu warszawiacy, wchodząc w bezpośrednie relacje z uchodźcami, mogą poznawać nie tylko ich narodowe potrawy, ale także kulturę. – Ważne dla nas jest zatrudnienie uchodźców, ponieważ przywraca im ono poczucie sprawczości i własnej wartości; mając środki do życia, mogą decydować o sobie. To niesłychanie ważne – podkreśliła Jarmiła Rybicka.

O efektywnym połączeniu mieszkańców warszawskiej Pragi z obcokrajowcami opowiadała Małgorzata Sójka z Centrum Wielokulturowego, które we współpracy z władzami miasta Warszawy i innymi organizacjami pozarządowymi, zapobiega marginalizacji społecznej migrantów. Jego najważniejszą ideą jest utworzenie miejsca, które jest drugim domem dla imigrantów, ale i lokalnej społeczności, gdzie każdy odnajdzie odpowiednią dla siebie ofertę kulturalną czy doradczo-informacyjną. Przedstawiając działania centrum, ekspertka opowiadała, że zdarzają się sytuacje, podczas których kontakty między Polakami a uchodźcami, przeradzają się w przyjaźnie. Tak się dzieje na przykład podczas śniadań wielokulturowych. – Dla mnie takim absolutnie fajnym momentem było to, gdy powiedziałam do grupy: „Proszę państwa, właściwie wszystko zjedliśmy, kończymy spotkanie”, a towarzystwo jeszcze godzinę ze sobą siedziało i wymieniało się kontaktami. Wierzę właśnie w taką integrację – podsumowała Małgorzata Sójka.

Socjolożka i kulturoznawczyni Aleksandra Winiarska z Uniwersytetu Warszawskiego, omawiając badania nad migracją, zachęcała do zapoznawania się z pracą naukowców, w tym do publikacji „Cudzoziemcy w Warszawie. Nieunikniona obecność”, przygotowanej na podstawie raportu Fundacji Obserwatorium. – Naukowcy mają możliwość prowadzenia badań w sposób systematyczny. Można zrobić diagnozę ad hoc, ale naukowcy mają narzędzia, które pozwalają spojrzeć na kwestię migracji z innej perspektywy – przekonywała. Ekspertka zwróciła także uwagę, że w dyskursie naukowym coraz rzadziej w kontekście problematyki uchodźczej używa się pojęcia „integracja”, które nabiera pejoratywnego znaczenia; zamiast niego badacze stosują takie pojęcia jak „zakorzenianie”, „zadomawianie” czy „włączanie”.

W podsumowaniu panelu, podczas którego pytania mogła zadawać publiczność, zwrócono uwagę na zmianę postaw Polaków wobec obcokrajowców. Istotnym wnioskiem tej części dyskusji było to, że do 2015 roku Polaków cechowała duża otwartość wobec migrantów w porównaniu z innymi krajami Europy Środkowo-Wschodniej; w kolejnych latach zaczęły przeważać postawy negatywne (nietolerancyjne), wiążące się głównie z islamofobią. Najnowsze sondaże jednak, jak zaznaczyła Aleksandra Winiarska, napawają większym optymizmem.

Seminarium zakończyła sesja warsztatowa związana z projektem edukacyjno-artystycznym „Brave Kids Artistic Instructor Training and Practical Dissemination Project”, realizowanym ze wsparciem programu Kreatywna Europa. Założeniem projektu jest twórcze działanie dziecięcych grup artystycznych z całego świata przy jednoczesnym aktywnym włączaniu lokalnej społeczności, a także rozwój wiedzy i umiejętności instruktorów artystycznych Brave Kids i upowszechnianie ich modelu pracy. – Idea projektu jest bardzo prosta i bardzo piękna, dlatego że nam zależy na tym, żeby doprowadzić do spotkania się dzieci z całego świata, żeby się mogły zaprzyjaźnić. A to się dzieje poprzez wspólne bycie razem i poprzez wspólne tworzenie – opowiadała Justyna Warecka, kulturoznawczyni i producentka Brave Kids, która działa w Stowarzyszeniu Kultury Teatralnej „Pieśń Kozła” oraz w Stowarzyszeniu Charytatywnym ROKPA Polska. Dodała też, że „Brave Kids” ma już 10 lat, w ciągu których stał się bardzo popularny – o ile w pierwszej edycji projektu wzięło w nim udział ok. 20 dzieci, to przez kolejne lata łącznie uczestniczyło w nim 1500 dzieci z wielu krajów świata, w tym tak odległych jak Uganda czy Nepal.

Data publikacji: 25/07/2019

Relacja z seminarium „Dialog międzykulturowy. Integracja migrantów i uchodźców w działaniach kulturalnych i społecznych”

Przeczytaj również: