Relacja z seminarium „Mobilność artystów i profesjonalistów. Programy wsparcia dla sektora kultury”

Seminarium „Mobilność artystów i profesjonalistów. Programy wsparcia dla sektora kultury” odbyło się 28 listopada 2019 roku w Warszawie. Wydarzenie poświęcone było programom rezydencjalnym i stypendialnym dla artystów i profesjonalistów sektora kultury. Jego celem było przekazanie informacji o sieciach współpracy w obszarze rezydencji i mobilności twórców sektora kultury, możliwościach korzystania z ofert rezydencji artystycznych w Europie i na świecie, oraz realizacji indywidualnych projektów mobilności twórców i pracowników sektora kultury – dzięki wsparciu środków europejskich i krajowych.

Pierwszym gościem spotkania była Helene Skikos, ekspertka i doradczyni w dziedzinie współpracy międzynarodowej, od ponad 20 lat związana z Komisją Europejską, w której obecnie m.in. kieruje utworzeniem i rozwojem ogólnoeuropejskiego schematu dofinansowania mobilności twórców i profesjonalistów sektora kultury i-Portunus oraz przygotowaniem i przeprowadzeniem specjalnego, dodatkowego konkursu na Projekty współpracy z Bałkanami Zachodnimi.

Helene Skikos wprowadziła uczestników w założenia i priorytety programu Kreatywna Europa i komponentu Kultura, w tym inicjatyw dla sektora kultury realizowanych ze wsparciem programu Kreatywna Europa, jak m.in. Music Moves Europe, Europejska Stolica Kultury. Następnie przedstawiła założenia i rezultaty pierwszej edycji pilotażowego programu mobilności i-Portunus, realizowanego w ramach programu Kreatywna Europa, oraz zapowiedziała specjalny, dodatkowy w programie Kreatywna Europa konkurs wniosków na realizację Projektów współpracy z krajami obszaru Bałkanów Zachodnich.
Program mobilności artystów i profesjonalistów sektora kultury i-Portunus powstał w 2018 roku jako projekt pilotażowy, a od nowej edycji programu Kreatywna Europa 2021-2027 ma stać się stałym obszarem grantowym w ramach programu Kreatywna Europa. Jest to pierwszy o skali ogólnoeuropejskiej – opracowany i dofinansowany w ramach budżetu Unii Europejskiej – schemat dofinansowania indywidualnych mobilności w sektorze kultury. Ponadto, po raz pierwszy w programie Kreatywna Europa komponent Kultura osoby fizyczne mają możliwość skorzystania z oferty programu Kreatywna Europa i zrealizowania własnych indywidualnych miniprojektów artystycznych – dotąd uprawnione do ubiegania się o dofinansowanie były jedynie podmioty publiczne i prywatne posiadające osobowość prawną. Warto też zauważyć, że ogólnoeuropejski program i-Portunus jest często uzupełnieniem niewystarczającej oferty krajowej wsparcia mobilności i programów rezydencyjnych.

W pierwszej fazie pilotażu swoje projekty mogli zgłaszać artyści i profesjonaliści działający w obszarze sztuk wizualnych i performatywnych. Zainteresowanie programem i-Portunus przekroczyło wszelkie oczekiwania i możliwości budżetowe programu. Łącznie złożono ponad 3000 wniosków, z których dofinansowanie otrzymało 338 mobilności – połowa z nich to projekty w obszarze sztuk wizualnych, a połowa to działania w obszarze sztuk performatywnych. Konkurs obejmował realizację projektów mobilności trwających 15-85 dni realizowanych indywidualnie lub grupowo (grupy artystyczne do 5 osób). Dzięki uzyskanemu dofinansowaniu z programu twórcy mogli zrealizować w wybranym lub wybranych krajach uczestniczących w programie Kreatywna Europa komponent Kultura (państwa członkowskie Unii Europejskiej, Islandia, Norwegia, Albania, Bośnia i Hercegowina, Czarnogóra, Macedonia Północna, Serbia, Gruzja, Mołdawia, Ukraina, Tunezja, Armenia i Kosowo) autorskie projekty.

Wśród dotychczasowych beneficjentów programu przeważają kobiety (61% realizatorów działań), ponadto 80% beneficjentów to osoby do 45 roku życia z wykształceniem wyższym. Dotychczas dofinansowane mobilności dotyczyły współpracy międzynarodowej, produkcji artystycznej, rozwoju zawodowego.
Faza pilotażowa będzie kontynuowana w 2020 roku, w jej trakcie mają zostać przetestowane najlepsze rozwiązania w zakresie ogólnoeuropejskiego programu mobilności artystów i profesjonalistów sektora kultury, a program ma zostać otwarty jako stały obszar grantowy nowej edycji programu Kreatywna Europa komponent Kultura (2021-27) od jesieni 2021 roku.

Po prezentacji programu i-Portunus Helene Skikos odpowiadała na pytania publiczności – m.in. o profil wnioskodawcy (czy twórca, czy organizacja goszcząca artystę ubiega się o dofinansowanie), możliwość udziału organizacji goszczących niebędących podmiotami aktywnie działającymi w sektorze kultury (niemożliwe), czas oceny wniosków i oczekiwania na informację o ewentualnym dofinansowaniu (3-4 tygodnie), limit wieku (wymóg pełnoletności), możliwość skorzystania z oferty programu i-Portunus kilka razy w życiu (niemożliwe – na projekt mobilności w ramach programu i-Portunus można wyjechać tylko raz). Uczestnicy pytali także o definicję artysty i ocenę artystyczną składanych projektów – Helene Skikos doprecyzowała, że do programu może zgłosić się każda osoba, która jest twórcą – nie musi posiadać dyplomu uczelni artystycznej, ale istotne jest doświadczenie w realizacji autorskich projektów, poświadczone portfolio; ponadto, w trakcie oceny ekspercie nie kierują się upodobaniami, ale weryfikują pomysł, jakość proponowanych działań, uzasadnienie potrzeby realizacji projektu, adekwatność i spójność projektu, planowane rezultaty działania.

W drugiej części wystąpienia Helene Skikos przedstawiła planowany specjalny konkurs na realizację Projektów współpracy z Bałkanami Zachodnimi w obszarze kultury. Celem konkursu jest odnowienie, wzmocnienie i zacieśnienie współpracy Unii Europejskiej i regionu Bałkanów Zachodnich poprzez aktywną współpracę kulturalną i współtworzenie kultury, sztuki, a także wsparcie konkurencyjności sektora kultury w krajach tego obszaru. Realizowane w ramach dofinansowania w tym obszarze projekty mogą dotyczyć m.in. dziedzictwa kulturowego (materialnego i niematerialnego), integracji poprzez kulturę i sztukę, budowania sieci współpracy międzynarodowej w zakresie wybranych dziedzin sztuki, rozwoju kompetencji twórców i profesjonalistów sektora kultury. Konkurs jest pod względem założeń wzorowany na priorytetach programu Kreatywna Europa komponent Kultura i obszaru grantowego Projekty współpracy europejskiej (m.in. mobilność twórców i obieg dzieł kultury, międzynarodowa współpraca partnerska, profesjonalizacja twórców i kadry sektora kultury, dialog międzykulturowy, dostosowanie do zmiany cyfrowej oraz rozwój publiczności), jednak projekty winny być nakierowane głównie na rozwój sektora kultury w krajach regionu Bałkanów Zachodnich.

Kolejnym wystąpieniem była prezentacja Olgierda Zbychorskiego poświęcona programowi „Kultura polska na świecie” realizowanemu przez Instytut Adama Mickiewicza. Program wspiera ze środków krajowych aktywne uczestnictwo polskich twórców i przedstawicieli środowisk twórczych w wydarzeniach poza granicami kraju (m.in w wystawach, koncertach, festiwalach, tournée, konkursach muzycznych) poprzez dofinansowanie kosztów zakwaterowania i transportu do miejsca realizacji wydarzenia. Warunkiem ubiegania się o dofinansowanie ze środków programu jest posiadanie polskiego obywatelstwa. Z programu mogą skorzystać osoby indywidualne lub działające w grupach artystycznych do 10 osób. Co istotne, program nie wspiera pobytów mających na celu podnoszenie kwalifikacji zawodowych i pobieranie nauki, jak m.in. kursy mistrzowskie, warsztaty, staże, stypendia, jak również wizyt studyjnych czy pobytów w ramach rezydencji artystycznych.

Edyta Zielnik, ekspertka Instytutu Teatralnego im. Zbigniewa Raszewskiego, opowiedziała o sieci informacji „On the Move”, dotyczącej rezydencji artystycznych i mobilności w sektorze kultury – w Europie i na świecie. „On the Move” powstał jako strona internetowa, jednak szybko przekształcił się w dynamiczną sieć, która obecnie obejmuje ponad 50 organizacji członkowskich i osób w Europie i na świecie. „On the Move” to wiarygodne i weryfikowane przez organizacje współtworzące tę platformę, źródło informacji o ofertach mobilności i rezydencji artystycznych na całym świecie.

Ostatnim punktem programu seminarium był panel dyskusyjny „Mobilność artystów i profesjonalistów. Szanse rozwoju”. W rozmowie, którą poprowadził Maciej Dydo, wzięły udział Paulina Maloy ze Strefy Kultury Wrocław, Ika Sienkiewicz-Nowacka z CSW Ujazdowski, Zofia Starikiewicz z CK Zamek w Poznaniu, Anna Rakowska-Chmielewska z Narodowego Centrum Kultury oraz Lila Bosowska z CSW Łaźnia.

Na początku każda z rozmówczyń odniosła się do głównego tematu spotkania i opowiedziała, jak realizowane są rezydencje artystyczne w instytucjach, w których pracują. W pracy wszystkich instytucji rezydencje artystyczne są istotnym i bardzo wartościowym elementem. Ika Sienkiewicz-Nowacka podkreśliła, że w CSW Ujazdowski istotne jest, aby rezydencja była częścią pracy kuratorskiej, dlatego zapraszani artyści dostają duże pole do eksperymentowania. Twórcy pracują kilka tygodni lub miesięcy w centrum, wspierają jego działania, otrzymując przy tym dużą wolność artystyczną. Zofia Starikiewicz podkreśliła, że dla CK Zamek rezydencja to wartość dodana, a dodatkowo istotne jest, aby twórca miał jak największy kontakt z publicznością. Lila Bosowska z CSW Łaźnia zwróciła uwagę na różnice w dofinansowaniu rezydencji kuratorów i artystów, na niekorzyść tych pierwszych, a także podkreślała, jaką rolę może ogrywać twórca – gość z zewnątrz – nie tylko w kontekście twórczości artystycznej, kontaktu z publicznością, ale także – działania, komunikacji i współpracy instytucji kultury w danym regionie, mieście. Paulina Maloy ze Strefy Kultury Wrocław wskazywała na częsty konflikt wymogu powstania konkretnego produktu działań twórczych, a wartość samego procesu twórczego – oczekiwanie czy wymóg produktywności i konkretnych rezultatów może przyczyniać się do tego, że długoterminowe projekty artystyczne, nastawione na proces, a nie „produkt”, nie są wspierane. Anna Rakowska-Chmielewska z Narodowego Centrum Kultury wskazała, że w pierwszej kolejności należy usprawnić „mobilność idei i myśli” – równie wartościowy może być powrót do pamięci rodzinnej i narodowej czy rezydencje lokalne, podczas których artysta ma okazję spojrzeć na swoje miasto z innej perspektywy, albo wesprzeć swoją pracą innego twórcę.

Dziękujemy serdecznie wszystkim gościom i uczestnikom za udział i wkład w seminarium!

Data publikacji: 17/12/2019

Relacja z seminarium „Mobilność artystów i profesjonalistów. Programy wsparcia dla sektora kultury”

Przeczytaj również: